ՍԵՎ ԿԱՏՈՒՆ

Գուրգեն ԵՂԻԱԶԱՐՅԱՆ

Ընկերս ուշանում էր: Վերջապես թեթևակի կաղալով մոտեցավ ինձ:
-Ինչո՞ւ ես կաղում:
-Ոտքս ոլորեցի,- կռացած ծունկը շփելով` ասաց նա։
-Հաշվի չես առնում տարիքդ, զգույշ եղիր,- փորձեցի կատակել` անտեսելով նրա ցավը:
-Քեզ մի բան եմ պատմելու, վրաս չծիծաղես,- մեջքն ուղղեց ընկերս:
-Աստվածաբանական ֆակուլտետի առաջարկն ընդունեցի՞ր:
-Իհարկե` ոչ, ես նմա՞ն եմ այն խրտվիլակներին, որոնք երեկ չէ առաջին օրը, փրփուրը բերաններին, ժխտում էին Աստծո գոյությունը, այսօր մոլի հավատացյալներ են դարձել: Իրենց իսկ բնութագրմամբ` կոմունիստ ծնվել էին, կոմունիստ էլ պիտի մեռնեին: Այսօր նույն ամբիոնից, նույն ոգևորությամբ և պաթոսով ապացուցում են, որ կյանքն Աստծով սկսվում է, նրանով էլ ավարտվում: Զզվանքս գալիս է դրանցից, իսկ դու մտոք ինձ արդեն այդ ամբիոնում ես պատկերացնում, նրանց կողքին, ձեռ ե՞ս առնում:
-Ես կատակեցի, գիտեմ, որ անկոտրում կոմունիստ ես, բայց ինձ ներիր, ես էլ քո գաղափարախոսությունը չեմ ընդունում: Կարո՞ղ ես մինչև սրճարան հասնել այդ ոտքով, երկու քայլի վրա է, այնտեղ կզրուցենք:
Մատուցողը բարևելիս հարգանքով արտաբերեց ընկերոջս ազգանունը և, պատվերն ընդունելով, անհետացավ բուֆետի հետնամասում:
-Նախկին ուսանողների՞ցդ էր, - հետաքրքրվեցի ես:
-Այո: Դժվար գտնես մի երկիր, որ իրեն նման շռայլություն թույլ տա` բարձրագույն կրթությամբ մատուցողներ ունենա: Մեկ-մեկ ինձ թվում է, որ այս մղձավանջը երազ է, կարթնանամ և կվերջանա, - մտազբաղ պատասխանեց նա:
-Կապիտալիզմը մեղք չունի, որ մենք նրա շնացած տարբերակի մեջ ենք հայտնվել, ցանկացած ժողովուրդ էլ իր իշխանությանն է արժանի: Ավելի լավ կլինի, որ պատմես, թե ինչու վրադ պետք է ծիծաղեի:
-Փողոցում ճանապարհս մի սև կատու կտրեց, գիտես, որ ես նման բաների հավատացող մարդ չեմ, բայց դրանից անմիջապես հետո ոտքս ոլորեցի,- ծիծաղելով ասաց ընկերս:- Այսպես որ շարունակվի, սնահավատ կդառնամ:
-Ոչ, ամենևին էլ չեմ ծիծաղի: Միայն մի բան կարող եմ ասել, որ կենդանական աշխարհից մենք ոչինչ չգիտենք: Կենդանին մարդ արարածի վայրագ բնույթը չունի, եթե գիշատիչը սպանում է խոտակերին, ապա միայն քաղցը բավարարելու համար: Կենդանական աշխարհում միևնույն ընտանիքի կենդանիները միմյանց մսով չեն սնվում, և, ի տարբերություն մարդկանց, նրանք երբեք չեն սպանում միայն սպանելու համար:
-Համաձայն եմ, բայց ասում են, որ սև կատուն անհաջողություն է բերում, երբ ճանապարհդ հատում է: Երիցս ճիշտ էր Մարքսը, երբ ասում էր, որ կեցությունն է որոշում գիտակցությունը: Այս կյանքը կարծես ինձ էլ է աստիճանաբար սնահավատության գիրկը մղում: Կներես, խոսքդ չավարտեցիր:
-Սասունցյանին` Էդուարդ Պարգևիչին ճանաչո՞ւմ ես:
-Իհարկե, մեր հանրապետության լավագույն տնօրեններից մեկն է, և ի՞նչ:
-Տարիներ առաջ կնոջս հետ գնացել էինք նրա հիսնամյակին: Բավականին շոգ օր էր, Սասունցյանն առաջարկեց սեղան նստել պարտեզում: Ամենքս մի բան վերցնելով` պարտեզ իջանք, և շուտով արդեն սեղանը ծառերի հովի տակ պատրաստ էր: Սասունցյանը, վերցնելով օղու շիշը, լցրեց մեր դիմաց դրված գինու բաժակները՝ առաջարկելով իր հիսնամյակը մեծ բաժակներով շնորհավորել։
-Կես դարը թևակոխել եմ, խնդրում եմ այսպես նշենք:
-Եվ քանի՞ տեղ բաժանեց օղու շիշը:
-Երեք տղամարդ էինք սեղանի շուրջը, մեզ հետ էր նաև Ստեփանյան Վիլենը:
-Խմեցի՞ք:
-Իհարկե, հարգելով տանտիրոջը, նրա ապրած կես դարը, մինչև վերջ պարպեցինք բաժակները: Մեծ բաժակներով օղին միանգամից տրամադրություններս բարձրացրեց: Սասունցյանը դատարկ օղու շիշը խոտերին դնելով, մեկ շիշ էլ պահանջեց: Նրա բարեկամուհու աղջիկը խորովածանոցի մոտից նման շշով օղի բերեց: Տանտերն այս շիշն էլ դատարկեց երեքիս բաժակների մեջ և խնդրեց, որ մեկ անգամ ևս մեծ բաժակներով խմենք, ասելով, թե հիսնամյակը մեկ անգամ է լինում, և հոբելյարներն իրենց ծննդյան օրը չգիտես ինչու տխուր են լինում: Առաջին բաժակն արդեն կիսով չափ ներգործել էր, և մենք չառարկեցինք: Բաժակները բարձրացնելով` իրար էինք զարկում, երբ խորովածանոցից մի սրտաճմլիկ ճիչ լսվեց: Այգում էինք նստած, և մեզ թվաց, թե օձ խայթեց աղջկան: Անմիջապես շտապեցինք օգնության: Մի սև կատու փաթաթվել էր օղի բերող աղջկա ոտքին և շան նման ատամները խրել ձկնամկանի մեջ: Բռնելով կատվի պարանոցից, սեղմեցի ծնոտը, որ ատամները մկանից դուրս հանի, և թաթիկներն անջատելով զոհի ոտքից` տարա և դարպասից դուրս թողեցի:
-Աղջկա ոտքը շա՞տ էր վնասել,- հարցրեց ընկերս:
-Այո, կծած տեղից արյուն էր հոսում, ճանկերն էլ իրենց հերթին էին ոտքը վնասել: Մեր կանայք մնացին, որ աղջկա վերքը ամոքեն, իսկ մենք վերադարձանք սեղանի մոտ: Սասունցյանը օղու բաժակը վերցնելով` առաջարկեց.
-Քյավառցիները նման պարագայում ասում են` փորձանքից կարոտով լինենք, եկեք խմենք, իրոք, փորձանքից կարոտով մնանք, առաջին անգամ եմ տեսնում, որ կատուն շան նման հարձակվի:
Մենք էլ նրա հետ կրկնեցինք «փորձանքից կարոտովը», և բաժակներն արդեն զնգում էին իրար մոտենալով, երբ խորովածանոցի մոտից կրկին լսվեց նույն սուր ճիչը:
-Կատո՞ւն է վերադարձել,- աչքերը կլորացրած հարցրեց ընկերս:
-Այո, մեր կանանց օղակից ներս թափանցելով, ատամները խրել էր խոտերի վրա նստած աղջկա մյուս ոտքի մեջ: Անմիջապես մոտեցանք։ Առաջին վերքի արյունը դեռ չէին հասցրել կանգնեցնել, երբ կատուն նորից էր հարձակվել։ Այս անգամ երկրորդի վրա։ Աղջկա երկու ոտքերն էլ շաղախված էին արյան մեջ: Կրկին կատվի ատամներից ազատեցի աղջկա ձկնամկանը, թաթիկները զգուշորեն պոկելով ոտքից:
-Քեզ է՞լ ճանկռոտեց:
-Ամենևին, հենց վզից բռնած բարձրացնում էի, անմիջապես թաթիկները կախում էր և հեզորեն մլավում: Սասունցյանն աթոռից վերցնելով ատրճանակս՝ ինձ մեկնեց, որ կատաղած կատվին գնդակահարեմ:
-Գնդակահարեցի՞ր:
-Ոչ, բայց զգուշացրի, որ էլ չգա, հակառակ դեպքում ստիպված կլինեմ կրակել:
-Այնքան հարբած էիր, որ արդեն կատվի հետ էի՞ր խոսում,- խորամանկ ժպիտը դեմքին հարցրեց ընկերս:
-Ի՞նչ ասեմ, եթե մատերիալիստ չլինեիր` կհասկանայիր, որ կենդանիները մեր խոսքն ընկալում են, պարզապես արտահայտվել չեն կարողանում: Մոտեցանք սեղանին, բաժակները բարձրացրինք, որ «փորձանքից կարոտովը» խմենք: Այդ ժամանակ Ստեփանյան Վիլենի կինը` Տանյան, ինձ մոտեցավ և խնդրեց բաժակիցս օղի լցնեմ ձեռքի անձեռոցիկների վրա, որպեսզի աղջկա ոտքերի վերքերը սրբի: Բաժակիս օղիով թրջեցի անձեռոցիկները, հաջորդ պահին լսելով Տանյայի ճիչը. «Վա՜յ մամա ջան, բաժակիդ մեջ ացետոն է»:
-Ացետոնն ինչպե՞ս է հայտնվել բաժակումդ,- վախեցած հարցրեց ընկերս:
-Սասունցյանի վարորդն էր գործարանից բերել ինչ-որ մեկի խնդրանքով, խորովածի փայտը ջարդելուց հետո այն մոռանալով, թողել էր բուխարու բազրիքին: Եվ երբ Սասունցյանն օղի պահանջեց, աղջիկը խորովածանոցում տեսնելով օղու շիշը, վերցրեց և բերեց դրեց մեր սեղանին:
-Փաստորեն, կատուն երեքիդ կյանքն էլ փրկել է:
-Միանշանակ, եթե խմեինք, չէինք փրկվի, դե գիտես, օղի խմելիս շունչդ պահում ես, և բնական է, որ չէինք զգալու, ինչ ենք խմում: Հետաքրքիրն այն է, որ ացետոնի մասին իմանալուց անմիջապես հետո կատուն վերադարձավ:
-Կրկին հարձակվե՞ց աղջկա վրա:
-Ոչ, պոչը վեր ցցած՝ հանգիստ անցավ սեղանի կողքով և կորավ վարդի թփերի արանքում: Նա իր գործն ավարտել էր: Այդ դեպքից հետո ես պարբերաբար հետաքրքրվում էի Սասունցյանից, թե նա մեր բարեկամ կատվին տեսնո՞ւմ է իրենց այգում։ Կատվին նա այլևս չէր տեսել:
-Սպասիր, փաստորեն, այդ սև կատուն իրենց կատուն չի եղել:
-Ոչ իրենցն էր, ոչ էլ հարևաններինը:
-Որքան հիշում եմ` սև կատվի հետ մի պատմություն էլ կար:
-Այո, դա հին պատմություն է:
-Կհիշեցնե՞ս,- ոտքի ցավը մոռացած՝ հետաքրքրվեց ընկերս:
-Մեր բակում մի սև կատու կար։ Երեխաներից այս խեղճ կենդանին փրկություն չուներ, տեսնելուն պես հալածում, քարերով ընկնում էին հետևից: Մի քանիսի ականջները կատվի առիթով քաշել էի:
-Հիշեցի, գաղտագողի ձեր տուն էր մտել և ձագեր էր ունեցել քո անկողնում: Լուսահոգի մայրդ պատմում էր, որ պտղաջրերն անկողինդ ապականել էին: Կենդանին հալածանքներից զգուշանալով, ամենաապահով տեղը քո անկողինն էր համարել, - հիշեց ընկերս:
-Կինս մորս պատմում է Սասունցյանենց տան կատվի պատմությունը, մայրս էլ ասում է, որ այն սև ծննդկան կատուն է եկել և փրկել որդուս կյանքը:
-Իսկապե՞ս այն կատուն էր:
-Ինչպե՞ս կարող էր այն կատուն լինել, առաջին դեպքից մոտ երեսուն տարի էր անցել, մայրս սիմվոլիկ էր ասել: Այնպես որ, սև կատուն դժբախտություն չի բերում, նույնիսկ հարկ եղած դեպքում կյանք է փրկում:
Բարձրագույն փիլիսոփայական կրթություն ստացած մատուցողը մեր սուրճը բերեց, և մենք ձեռնամուխ եղանք այն ըմպելուն: Ընկերոջս դեմքը պայծառացել էր, նա հաստատ արդեն սև կատվից չէր խորշում:

Մեկնաբանություններ